چاپ سبز چیست؟ چاپ سبز، تعریف روشی برای جنبش صنعت چاپ به سمت بازیافت، استفاده مجدد و کم از منابع برای چاپ است. برای مثال مواد مازاد، جوهر، حلال ها و کاغذ ها بازیافت می‌شوند و ترویج دادن چاپ اطلاعات بدون کاغذ و در انرژی تجهیزات استفاده شده برای چاپ صرفه‌جویی شود. پدیده گرم شدن سیاره زمین و گسترش حفره ایجاد شده در لایه اوزون(Ozone Layer) به ویژه نواحی قطبی باعث افزایش حساسیت نسبت به حفظ و نگهداری محیط زیست در بسیاری از جوامع شده است. به گونه ای که امروزه کشورهای زیادی به همراه بسیاری از تشکل‌های اقتصادی به عنوان پیشگامان این جنبش پیشگیرانه به تصویب قوانین و استاندارد‌هایی برای حفظ محیط زیست روی آورده‌اند.
این قوانین تاثیر بسزایی بر چاپ به عنوان یکی از بزرگترین مصرف کننده های محصولات به دست آمده از مواد شیمیایی که سهم عمده ای در فرستادن گازهای مضر و ذرات گرد و غبار و ایجاد آلودگی صوتی دارد، گذاشته است. در ادامه به مشکلات پیش روی صنعت چاپ در اجرا استاندارد ها و قوانین می‌پردازیم.
دسترسی سریع به عناوین
۱. مواد مصرفی و ایجاد آلودگی
امروزه محصولات چاپی یکبار مصرف از جمله کاغذ و بسته بندی‌ها به عنوان منبع اصلی ضایعات بر جای مانده از صنعت چاپ در طبیعت محسوب می‌شوند. علیرغم گسترش چشمگیر رسانه‌های الکترونیک در جهان و استفاده از مواد دیگری به جای کاغذ در چاپ بسته‌بندی‌ها، به علت نقش عمده ای که کاغذ در صنعت چاپ دنیا ایفا می‌کند همچنان مصرف آن در هر سال رو به افزایش است.
به همین دلیل فشار زیادی بر این صنعت برای استفاده از روش‌های جدید در تولید به منظور کاهش باطله وجود دارد. از جمله این روش‌ها می‌توان به فن‌آوری‌های جدید ارائه شده توسط سازندگان ماشین‌آلات چاپ به منظور مشارکت در کاستن از میزان مواد مصرفی اشاره کرد.
در سال ۱۹۹۹ بررسی اطلاعات به دست آمده از داده‌های موجود درباره میزان تولید گازهای سمی توسط صنعت چاپ در آلمان و انتشار این مطلب توسط اوکوپول (OKOPOL) که صنعت چاپ آلمان با تولید سالیانه ۷۰۰۰۰ تن گاز سمی و ارسال آن به طبیعت در میان آلوده‌کننده‌ترین صنایع این کشور قرار گرفته است، بسیاری از دست‌اندرکاران عرصه چاپ و تولید مرکب و مواد مصرفی و مواد شیمیایی را به فکر یافتن راه حلی اساسی و پایدار برای حل این موضوع انداخت.
البته در این اطلاعیه علاوه بر گازهای سمی (VOC)موارد دیگری از قبیل آلودگی صوتی ناشی از چرخش موتورها و چرخ دنده‌ها و حرکت بخش‌های متحرک در ماشین‌های چاپ، بخار مرکب، گردوغبار تولید شده حاصل از کاغذ و پودرها و گاز اوزون نیز به عنوان منابع آلودگی مد نظر قرار گرفتند.
۲.جایگزین مواد آلاینده
به منظور کاهش آلودگی‌های ناشی از مواد مصرفی در حوزه‌های مختلف صنعت چاپ، مواد جایگزینی در رشته‌های پیش از چاپ، چاپ و پس از چاپ جست‌وجو می‌شود.
۳.پیش از چاپ
با ورود صنعت چاپ به دنیای دیجیتال و استفاده از روش تصویربرداری مستقیم بسیاری از کارهای انجام شده پیش از چاپ افست، گود، فلکسو و غیره و مواد تولید شده ناشی از آن‌ها از جمله فرآیند کپی‌کردن که موجب تولید گاز اوزون می‌شود و تولید فیلم و ساخت پلیت که مقادیر زیادی رسوبات جیوه از خود بر جای می‌گذارد، اموری غیر ضروری به نظر می‌رسند.
۴.چاپ افست
تولید گازهای سمی در اثر تبخیر الکل ایزوپروپیل موجود در محلول به کار رفته در منبع نوردستگاه‌های افست خشک از جمله مسائلی است که همواره مورد توجه بوده است. از جمله راهکارهای پیشنهادی برای حل این معزل می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
کاهش میزان الکل به‌کار رفته
- استفاده از دستگاه‌های چاپ هیبرید که در آن‌ها از مواد دیگری به عنوان جایگزینی برای الکل استفاده شده است
- به کارگیری ماشین آلات افست خشک که به طور کلی هیچ حلالی ندارند
- جایگزین ساختن این گازها در واحدهای تمیز کننده غلتک‌ها و نوردهای دستگاه با روغن‌های گیاهی و معدنی با نقطه جوش بالا که پس از فیلتر شدن دوباره قابل استفاده هستند
- به کارگیری مرکب‌های جامد (البته ماده به کار رفته در دستگاه‌های چاپ هیبریدی نیز خود بعد از چندین بار چرخش و بازیافت سرانجام به صورت ماده‌ای بسیار خطرناک برای محیط زیست دفع و وارد طبیعت می‌شود.)
استفاده از ماشین آلات چاپ افست خشک علاوه بر کاستن از میزان گازهای سمی از تولید بخار مرکب در فضای چاپخانه نیز جلوگیری به عمل می‌آورد. همچنین این ماشین‌ها برای چاپ با کیفیت بالا تنها به مقدار کمی پودر نیاز دارند که این مقدار اندک نیز به همراه گردوغبار کاغذ توسط سیستم‌های تمیز کننده هوا نظیر ACS قابل جمع‌آوری هستند.
از آنجایی که تاباندن اشعه ماورای بنفش برروی پوشش‌ها و مرکب‌های مایع به منظور خشک کردن آن‌ها سبب تولید گاز اوزون می‌شود، به کارگیری مرکب‌های جامد علاوه بر حذف گاز اوزون از هزینه‌های گزاف تحمیلی برای خشک کردن مرکب‌های UV می‌کاهد.
۴.چاپ گود
کاهش قابل توجه میزان مایع تولون تولید شده در چاپ گود به علت استفاده از مرکب‌های حاوی مقادیر بسیار کمتری از این مایع و به کارگیری فن‌آوری‌های جدید در فشرده‌سازی و بازیابی گرما از هوای گرم خشک‌کن‌ها باعث شده تا این مواد دیگر به عنوان تهدیدی برای محیط زیست و سلامت بشر به حساب نیایند.
همچنین امروزه پوشش‌های سرطان‌زای نیتروبنزن دار جای خود را به حلال‌های بی ضرر دو عنصری مانند آنچه در چاپ فلکسو به کار می‌روند داده‌اند و مرکب‌های آب‌پایه به دلیل هزینه‌های سنگینی که برای خشک شدن تحمیل می‌کنند به ندرت مورد استفاده قرار می‌گیرند.
۵.چاپ فلکسو (برجسته)
در گذشته سوختن حلال‌های به کار رفته در مرکب‌های چاپ فلکسو در خروجی هواکش ماشین‌ها و بازیافت آن‌ها سبب تولید مقادیر زیادی گازهای سمی الکلی و بودار می‌شد. به همین خاطر امروزه بیشتر از مرکب‌های UVبرای چاپ بر روی فیلم و از مرکب‌های آب پایه برای چاپ بر روی ورق‌ها و صفحات مواج استفاده می‌شود.
۵.چاپ سیلک اسکرین
مرکب‌های به کار رفته در چاپ سیلک اسکرین از تنوع بسیاری برخوردارند. در این دستگاه‌ها بسته به سطح چاپی، می‌توان از مرکب‌های نامرغوب که مقادیر زیادی VOC تولید می‌کنند تا مرکب‌های آب پایه و UVکه هیچ گونه ضرری برای طبیعت از نظر تولید گازهای سمی ندارند، استفاده کرد.
لازم به ذکر است که در ماشین آلات سیلک اسکرین، شابلون‌سازی به مراتب ضایعات بیشتری نسبت به تمیز کردن واحدهای مرکب به دنبال خواهد داشت.
۶.چاپ دیجیتال
روش الکتروفتوگرافیک (نظیر آنچه در ماشین‌های کپی و پرینترهای لیزری به کار گرفته می‌شود) دارای مشکلاتی است که آن را در زمره روش‌های ناسازگار با محیط زیست قرار می‌دهد. از جمله این موارد می‌توان به تولید ذرات ریز جامد در هنگام استفاده از تونرهای خشک و وارد شدن مواد بسیار خطرناکی مانند بنزن و ترکیبات نیتروژن دار و فلزات سنگین به طبیعت در اثر استفاده از تونرهای نامرغوب و غیر استاندارد اشاره کرد.
این در حالی است که حتی استفاده از مرکب‌های UV و جوهرافشان (Ink Jet) نیز به دلیل این که در تولید آن‌ها حلال‌های خطرناکی مانند اتیل استات و بوتیل استات به کار رفته‌اند نمی‌تواند به طور کامل از تولید گازهای سمی و مواد یاد شده جلوگیری به عمل آورد. به نظر می‌رسد که تنها راه موثر برای حذف این مواد خطرناک در هنگام چاپ به روش جوهر افشان استفاده از مرکب‌های آب پایه باشد.
۷.عملیات تکمیلی ناپیوسته
در راستای حرکت صورت گرفته در استفاده از تکنولوژی‌های جدید و دوستدار طبیعت، امروزه شاهد تقاضای روزافزون برای استفاده از لمینیت‌های مرطوب، حرارتی (Thermal) و گرانولی به جای انواع خشک آن و تولید مرکب‌های آب پایه، UV و فیلم‌های لمینیت در مراحل تکمیلی هستیم. به علاوه به عنوان استانداردی برای این حلقه از زنجیره چاپ میزان ۵ تن VOC در سال به عنوان آستانه آلوده کنندگی این بخش تعیین شده است.
۸.قوانین و استانداردهای کلی وضع شده در راستای حفاظت از محیط زیست
امروزه با افزایش آگاهی مردم نسبت به عواقب جبران ناپذیر ناشی از تخریب محیط زیست توسط بشر، تمایل بازار برای خرید محصولات سبز و دوستدار طبیعت روز به روز در حال افزایش است. به گونه‌ای که صنعتگران مختلف ابداع و به‌کارگیری روش‌های نوین در تولید را به منظور کاستن از میزان آلایندگی برگ برنده خود در جذب بازار می‌دانند.
در این میان فعالان عرصه چاپ و بسته‌بندی نیز با تلاش برای دریافت گواهینامه‌های زیست محیطی مختلف و به کارگیری متخصصان در بخش مدیریت محیط زیست وارد رقابت فشرده‌ای با یکدیگر شدند. از جمله این گواهینامه‌ها می‌توان به سری گواهینامه‌های ۱۴۰۰۰ ISO(که استفاده از سیستم مدیریت محیط زیست را توسط شرکت دارنده آن تضمین می‌کند)، گواهینامه EMAS (که در قبال سیاست‌های اتخاذ شده زیست‌محیطی توسط کمپانی‌ها به آن‌ها اهدا می‌شود) و گواهینامه‌های PEFC و FSC (برای حفاظت از جنگل‌ها) اشاره کرد.
بر اساس تعهدات بین‌المللی موجود که به امضای بسیاری از کشورها رسیده است قوانین وضع شده توسط موسسه OECD که۳۰ کشور بزرگ صنعتی جهان در آن عضویت دارند برای تمامی کشورها لازم الاجرا هستند. علاوه بر قوانین بین‌المللی موجود ،اتحادیه اروپا نیز در راستای فعالیت‌های زیست محیطی خود با هدف برانگیختن توجه و احساس مسئولیت بیشتر در میان کشورهای عضو این اتحادیه در برابر مسائلی از قبیل آلودگی آب و خاک و هوا، اقدام به وضع قوانین و استانداردهای جداگانه‌ای در حوزه چاپ کرده است.
(از جمله تعیین سقفی برای میزان آلایندگی این صنعت و ملزم نمودن فعالان عرصه چاپ به آشنایی با چگونگی استفاده از مواد شیمیایی خطرناک.) همچنین کشورهایی نظیر آمریکا، دانمارک، سوئد و سوئیس به علت فرهنگ و شیوه متفاوت زندگی در آنجا علاوه بر پایبندی به قوانین بین‌المللی اقدام به وضع قوانین سخت‌گیرانه دیگری کرده‌اند. به عنوان مثال در کشور سوئیس چاپخانه‌های استفاده کننده از مواد پاک کننده الکل‌دارکه با مصرف این مواد مقادیر فراوانی گاز سمی را روانه طبیعت می‌کنند ملزم به پرداخت مالیات‌های بسیار سنگین می‌شوند. همچنین در کشورهای دانمارک و سوئد به علت ممنوعیت استفاده از ترکیبات CFC به عنوان خنک کننده منابع نور ماشین‌آلات چاپ، استفاده از دستگاه‌های چاپ بدون آب رواج بسیاری دارد.
با توجه به این که سرپیچی از قوانین زیست محیطی مصوب در کشورهای اروپایی از سوی فعالان عرصه چاپ در رده‌های مختلف کاری (از کارگران ساده چاپخانه‌ها تا سطوح مدیریتی و افرادی که به طور غیر مستقیم در این عرصه در حال فعالیت هستند) جرم شناخته شده و می‌تواند عواقب سنگینی را برای اشخاص و ارگان‌ها در پی داشته باشد، راه‌اندازی بخش جدیدی در مدیریت شرکت‌ها تحت عنوان مدیریت محیط زیست به منظور جلوگیری از ضرر و زیان‌های احتمالی امری ضروری به شمار می‌رود.
این بخش علاوه بر زیر نظر قرار دادن شرکت از نظر میزان آلایندگی، وظیفه همسوسازی فعالیت‌ها با آخرین دستاوردها و قوانین مصوب و آموزش کارمندان را بر عهده دارد. همچنین داشتن بیمه مسئولیت در برابر خسارت احتمالی وارد شده به طبیعت برای ادامه فعالیت چاپخانه‌ها الزامی است.
۹.تاثیر قوانین وضع شده بر صنعت چاپ
در اروپا با ابلاغ دستورالعمل IPPC به کشورهای عضو اتحادیه اروپا از سوی این اتحادیه که منجر به هماهنگ شدن این کشورها در اجرای قوانین مبارزه با آلودگی محیط زیست شد، تغییراتی در استانداردهای موجود برای حلقه‌های مختلف موجود در زنجیره چاپ به وجود آمد و چاپخانه‌های قدیمی ملزم به تطبیق خود با این استانداردهای جدید تا پائیز سال ۲۰۰۷ شدند. ضمن این که محدودیت‌هایی در میزان مصرف حلال‌های تولیدکننده VOC در هر ساعت از فعالیت چاپخانه به و جود آمد. لازم به ذکر است که این سقف‌های تعیین شده برای مواد مختلف هر ساله مورد تجدید نظر و به روزرسانی قرار می‌گیرند.
برای دست یابی سریع تر به صنعت چاپی سبز علاوه بر وضع مقررات و دستوالعمل‌هایی نظیر IPPC، اقدامات دیگری در زمینه به‌کارگیری تکنولوژی‌های مدرن با میزان آلایندگی کمتر و یافتن راهکارهایی برای مواجهه با پسماندهای سمی و خطرناک برجای مانده از چاپ در طبیعت صورت گرفته است. تاسیس موسسه مطالعات تکنولوژیک در اسپانیا یکی از این اقدامات به شمار می‌رود.
این موسسه با همکاری متخصصان صنعت چاپ از شرکت‌های مختلف از جمله کمپانی KBA آلمان اقدام به معرفی بهترین تکنیک‌های موجود که برای محیط زیست کمترین آسیب را در پی خواهند داشت به چاپخانه‌داران می‌کنند و آن‌ها نیز موظف به استفاده از این روش‌ها در کار خود می‌باشند.
در صنعت چاپ و بسته‌بندی بر خلاف مواد پارچه‌ای و غیر پارچه‌ای مورد استفاده برای تمیز کردن و مخازن قابل شستشو و پرشدن، باطله‌های کاغذ و ضایعات مربوط به بسته بندی تنها قابل بازیافت شدن هستند و بسیاری از مواد و ترکیبات مصنوعی نیز باید سوزانده شوند. به همین منظور دست‌اندرکاران عرصه چاپ و بسته‌بندی از سال ۱۹۹۸ تلاش گسترده‌ای را برای اجرای تعهدات خود در استفاده از مواد اولیه کمتر در تولید محصولات قابل بازیافت و سوزاندن، برای حفاظت از منابع طبیعی آغاز نموده اند.
از سال ۲۰۰۷ نیز علاوه بر تاکید بسیار بر لزوم آگاهی از دستورالعمل‌های موجود برای حمل و نقل، نگهداری و استفاده از مواد خطرناکی نظیر مواد سمی، مایعات انفجاری و اشتعال‌زا و فلزات سنگین و غیره نظارت گسترده ای بر کالاهای وارداتی به اتحادیه اروپا به ویژه در حوزه اسباب بازی و کتاب کودک صورت گرفته است.
شرکت KBA با استفاده از روغن‌های گیاهی در واحدهای تمیزکننده ماشین‌ها به منظور کاستن از میزان الکل مصرفی و قرار دادن صفحات کدر در دستگاه‌های UV و هیبریدی به منظور محافظت از کارگران چاپخانه در برابر اشعه UVاز حدود یک دهه گذشته، از پیشگامان صنعت چاپ در دستیابی به فناوری‌های دوستدار محیط زیست به شمار می‌آید. گواهینامه BDGP داده شده به سری ماشین‌های Rapida به خاطر همین ویژگی‌هاست.
می‌توان به استفاده از یک جذب کننده گاز اوزون که وظیفه هدایت اوزون تولیدی در اثر برخورد فوتون‌های UV با اکسیژن هوا را بر عهده دارد و نیز سیستم تمیز کننده هوای ACS برای جذب پودر و گردوغبار کاغذ و اوزون باقی مانده در ماشین‌های افست ورقی و رول اشاره کرد. همواره مقدار زیادی پودر و گردوغبار کاغذ بر روی پنجه‌ها و لامپ دستگاه که در انتهای خشک کن و در محل خروجی ماشین چاپ قرار دارند می‌نشیند.
به همین دلیل برای حفظ سلامت کارگران و تمیز نگاه داشتن هوای چاپخانه سیستم ACS به طور دلخواه و البته بنابر خواست مشتری بر روی دستگاه‌های این شرکت قابل نصب است.
